Zastęp Zastępowych – czym jest i jak powinien działać

Zastęp Zastępowych to „trzon” drużyny. To zastęp składający się z drużynowego, przybocznych, zastępowych oraz podzastępowych.

„Każdy pojazd mechaniczny, (…) aby się poruszać musi mieć silnik. Aby się poruszać we właściwym kierunku, musi mieć pilota. Aby wybrać właściwy kierunek, musi mieć dowódcę.” (W. Kołodziejski, Tajemnie stowarzyszenie magów)

Zastęp zastępowych jest obecnie powszechnie stosowanym narzędziem. Większość drużynowych korzysta z niego, choć różnie organizują jego pracę. Jego spotkania odbywają się w ramach różnych imprez harcerskich (wycieczki, zbiórki, biwaki) na bardziej zaawansowanym poziomie niż dla harcerzy oraz imprez nieformalnych (kręgle, kino) z zastępowymi i/lub podzastępowymi.

„Jest w drużynie taki jeden zastęp, o którym marzą wszyscy. Każdy z harcerzy pragnie być w tym zastępie. Niełatwo jednak jest się do niego dostać, trzeba spełnić podstawowy warunek – być zastępowym.” (M. Kudasiewicz, Obrzędowy piec)

Cel istnienia Zastępu Zastępowych

Głównym celem istnienia Zastępu Zastępowych jest dalsze szkolenie zastępowych i podzastępowych w umiejętnościach pełnienia funkcji, zdobywaniu nowych doświadczeń. Ważna jest również wymiana doświadczeń pomiędzy zastępowymi, omawianie problemów, przyczyn niepowodzeń, czy sukcesów. Zastęp Zastępowych jest również kopalnią pomysłów na zbiórki, rajdy, wyjazdy, a także miejscem, gdzie zastępowi mogą zasmakować harcerskiej przygody i zabawy.
Ma on przede wszystkim przygotować zastępowych do samodzielnego prowadzenia zbiórek.

„(…) na barkach drużynowego leży nie tylko zwykłe prowadzenie zastępu zastępowych, ale prowadzenie go w taki sposób, aby podczas wszelkich działań tej grupy chłopcy uczyli się prowadzić swoje zastępy. Zbiórka powinna być tak zaplanowana, aby jej części mogli przeprowadzić poszczególni zastępowi. Należy mnożyć krótkie i łatwe do przeprowadzenia gry, aby zastępowi mogli je naśladować na swoich zbiórkach.” (M. Kamecki, Stosowanie metody harcerskiej w drużynie harcerzy)

Istnieje po to,  żeby nasi zastępowi wciąż mogli nad sobą pracować, poznawać, bawić, dostawać, a nie tylko dawać i organizować zbiórki. W tym właśnie zastępie drużynowy może rozwijać „kadrę” swojej drużyny. To nie tylko czas i miejsce, w którym można szkolić zastępowych, ale również okazja, aby nasi zastępowi zdobywali stopnie czy sprawności.

Czasem zdarza się tak, że naszym zastępowym brakuje doświadczenia. Część z nich nie była na kursie zastępowych i nie wiedzą, w jaki sposób pracować ze swoim zastępem. W tym pomaga im zastęp zastępowych. Jego praca powinna być wzorem dla nich i wzbogacać warsztat ich pracy.

Obrzędowość Zastępu Zastępowych

Ważne jest, aby Zastęp Zastępowych miał swoją własną obrzędowość, która jest znana tylko i wyłącznie jego członkom. ZZ przede wszystkim powinien mieć nazwę związaną z nazwą drużyny, bądź jej patronem. Taki zastęp powinien posiadać obrzędowe rozpoczęcia i zakończenia zbiórek. Może mieć własne koszulki, znaczki, kronikę, czy proporzec. Tak jak każdy zastęp powinien mieć swoje zwyczaje. Zastępowym tego zastępu jest drużynowy lub jeden z przybocznych.

Jak działać Zastępem Zastępowych

Zastęp Zastępowych działa w drużynie jak normalny zastęp – regularnie spotyka się na zbiórkach, wyjazdach. Ważne jest by znaleźć czas dla zastępowych na omówienie problemów, przedyskutowanie nowych pomysłów. Zbiórki Zastępu Zastępowych mogą odbywać się raz lub nawet dwa razy w miesiącu, w zależności od potrzeb zastępowych/drużyny.

Bardzo przydatne jest robienie zbiórek ZZ-tu na tydzień przed zbiórkami zastępu, można wtedy, poza krótkimi szkoleniami, omówić również przyszłą zbiórkę, pomóc zastępowym w stworzeniu konspektu lub wspomóc pomysłami.

Podczas zbiórek ZZ-tu ważna jest atmosfera przyjazna swobodnemu mówieniu o problemach w zastępie, o problemach z członkami zastępu, a także o planach na „przyszłość” drużyny i zastępu.

Jak każdy zastęp w drużynie, ZZ powinien posiadać swój plan pracy. Ciekawe pomysły na to,  jak prowadzić pracę ZZ można znaleźć w książce Wojciecha Kołodziejskiego pt. „Tajemne Stowarzyszenie Magów”. Plan Tajemnego Stowarzyszenia Magów opierał się na tajemnicach, każda zbiórka zastępu była jedną tajemnicą. Na każdej zbiórce zastępowi mieli okazję do poznania nowych technik, nabycia nowych umiejętności, a wszystko to poprzez zabawę. Oczywiście plan pracy musi być dostosowany do wieku i doświadczenia zastępowych.  Plan ten opiera się również na działaniach drużyny i poszczególnych zastępów. W końcu ZZ ma również pomagać w pracy naszym zastępowym.

Sposób działania ZZ powinien być dostosowany do uczestników zajęć. To co jest na pewno ważne to dawanie szansy na rozwój – zdobywanie odpowiednich stopni i sprawności, poznawanie nowych umiejętności i ćwiczenie starych. Zastęp powinien być dla zastępowych przygodą na ich poziomie – taką jak dla młodszych harcerzy jest ich zastęp. Praktycznie oznacza to wyprawy i wycieczki w ciekawe miejsca, sporty ekstremalne itp. Odpowiednia częstotliwość  –  raz na miesiąc, czasem dwa. Chodzi o to żeby zastępowi mieli co wspominać, ale żeby nie wybijało ich to z pracy z zastępami i obowiązków szkolnych.

Drużynowy, planując prace drużyny na rok, musi również zaplanować prace z zastępowymi. Powinien zastanowić się, co w danym roku jest ważne, jakie umiejętności są niezbędne zastępowym do prowadzenia zastępów i realizacji celów zapisanych w planie pracy.

Zagadnienia mogą dotyczyć:

• jak przygotowywać zbiórki, jak planować prace zastępu, jak realizować zadania zespołowe;
• jak dobierać formy pracy do treści przekazywanych na zbiórkach;
• jak pomóc członkom zastępu w zdobywaniu stopni itd.;
• nowe pląsy i piosenki, gry i zabawy, wymiana doświadczeń, podpowiedzi z czego czerpać pomysły;
• jak pracować nad sobą;
• jak przewodzić zastępowi, tworzyć atmosferę;
• jak pracować z Prawem Harcerskim;
• rozwijanie zainteresowań zastępowych;
• wspólne wyjście na imprezę kulturalna itp.

Ma ich kształtować i inspirować do zdobywania wiedzy, do poszerzania własnych horyzontów. Powinien być uczącą przygodą dla tych najlepszych, najpracowitszych, najdojrzalszych. Program, zawierający wymagania na stopnie i sprawności, zdobywane przez nich. Zastęp zastępowych jest dla zastępowych nie tylko źródłem wiedzy, przygody, mądrości i zabawy, ale również wzorem dobrego zastępu, źródłem pomysłów do pracy z zastępem.