Na zbiórce. Grupa i Lider.

Niezależnie od tego, czy jesteś zastępowym, przybocznym, drużynowym czy osobą prowadzącą „cywilne” zajęcia – twoja rola to bycie liderem pewnej grupy. Potrzebujesz zatem wiedzy na temat mechanizmów zachodzących w grupie; powinieneś też wiedzieć, jakie cechy i zachowania wyróżniają dobrego lidera. Taka wiedza, wsparta Twoim i innych doświadczeniem, pomoże Ci w prowadzeniu świetnych zbiórek. 

Grupa jest zbiorem minimum trzech osób, które:

• mają świadomość swojej odrębności względem innych grup;
• wytwarzają więź poprzez interakcje;
• mają wspólny, ściśle określony cel;
• wytwarzają lub posiadają normy – na przykład Prawo Harcerskie, nazwy, insygnia, obrzędowość, lojalność związaną z tożsamością;
• tworzą lub posiadają określoną strukturę – formalną lub nieformalną (w harcerstwie – obie).

W takiej grupie zjawiskiem naturalnym – a niekiedy narzuconym – jest występowanie lidera, czyli osoby, która wpływa na zachowania i poglądy pozostałych członków. Wpływ ten jest możliwy dzięki pewnym cechom osobowości i sposobom działania (zachowaniom i postawom), a także dzięki pozycji danej osoby w strukturze grupy (w harcerstwie ma tu znaczenie funkcja i stopień).

Jak myślicie, jakie cechy osobowości powinien posiadać dobry lider? Uwidoczni się to, kiedy porównamy lidera ze stereotypowym szefem.

Lider może przewodzić grupie na różne sposoby. Styl kierowania zależy od kilku czynników:

• od potrzeb członków grupy;
• od stopnia ich dojrzałości;
• od nastawienia względem celów grupy;
• od nastawienia względem relacji interpersonalnych.

Zwracając uwagę na wszystkie te czynniki, można dokonać charakterystyki naszych podopiecznych i dzięki temu dopasować jak najbardziej odpowiedni styl kierowania grupą. W harcerstwie zwykle bywa tak:

• Zuchy / nowi członkowie – są zagubieni, a więc mniej chętni do realizacji celów grupy, za to bardziej nastawieni na budowanie relacji. Poziom ich wiedzy i umiejętności jest niewielki. Najbardziej potrzebują INSTRUOWANIA.
• Harcerze / członkowie z krótkim stażem – są coraz bardziej chętni do realizacji celów, jeszcze niezbyt kompetentni, ale nie muszą już skupiać się na budowaniu relacji. Najbardziej potrzebują KONSULTOWANIA.
• Harcerze starsi / długotrwali członkowie – to im najbardziej zależy na realizacji celów i na pielęgnowaniu relacji wewnątrz grupy. Mają sporą wiedzę i znaczne umiejętności. Najbardziej potrzebują DELEGOWANIA.
• Wędrownicy / „stare wygi” – wiele wiedzą i potrafią, ale łatwo się „wypalają”, przestaje im zależeć. Najbardziej potrzebują MOTYWOWANIA.

Oczywiście nie oznacza to, że w grupie o danej charakterystyce wykorzystuje się tylko jeden styl kierowania. Wszystkie style współistnieją, ale mają różne nasilenie. Wiadomo też, że żadna grupa nie jest jednorodna pod względem cech i potrzeb. U lidera liczy się więc bardzo umiejętność obserwacji i reakcji. 

Zastanówmy się teraz, na czym właściwie polegają poszczególne style działania lidera.

INSTRUOWANIE – to wydawanie poleceń. Opiera się na jednokierunkowej komunikacji i ścisłym nadzorze. Jest nadawaniem działaniu kształtu. Inicjatywa wychodzi tu od lidera.

KONSULTOWANIE – to komunikacja dwukierunkowa: mówienie i słuchanie, akcja i reakcja, pytanie i wyjaśnianie, sygnalizowanie wątpliwości i przekonywanie, niechęć i zachęcanie. Krótko mówiąc: to interakcja.

DELEGOWANIE – to wyznaczanie zadań na podstawie potrzeb i kompetencji członków grupy. Nadzór ma charakter ogólny, a nie ścisły. Występuje współodpowiedzialność za efekt działań. Lider jest odpowiedzialny za dostarczenie potrzebnych do działania środków, a w zamian oczekuje samodzielności i inicjatywy.

MOTYWOWANIE – to udzielanie wsparcia emocjonalnego. Bazuje na słuchaniu, stwarzaniu odpowiedniej atmosfery, na treningu indywidualnym, na torowaniu drogi i zachęcaniu do działania.

Widać już chyba wyraźniej, że żaden z czterech sposobów działania lidera nie może występować w oderwaniu od pozostałych stylów. Umiejętne manewrowanie proporcjami jest tu warunkiem udanego funkcjonowania grupy; staje się ona wówczas prawdziwym zespołem.

Zespół to taka grupa, którą wyróżnia specyficzna tożsamość, a wszelkie jej działania odbywają się w sposób skoordynowany i na zasadzie wzajemnego wsparcia. Członkowie grupy uzupełniają się swoimi kompetencjami, dążąc do wspólnych celów. Każdy dobry lider stawia sobie zadanie stworzenia ze zwykłej grupy jedynego w swoim rodzaju zespołu: takiego, który ma wspólne wizje, jest spojony silnymi więziami międzyludzkimi, bazuje na otwartej komunikacji, potrafi w sposób twórczy rozwiązywać konflikty, jest jednością przy całej swej wewnętrznej różnorodności. Pracy w takim właśnie prawdziwym zespole życzymy każdemu z Was – zastępowi, przyboczni, drużynowi, liderzy!

Redaktor: Bernadeta Paczkowska Instruktorka 76 Szczepu DH i GZ z Poznania. Magister filologii polskiej, krytyczka literacka. Mieszka z dwoma kotami, chyba że akurat łazi po lasach. Czyta, pisze, gra na gitarze, słucha rocka. Marzy o całorocznym obozie harcerskim.